Historia Zakładu PMiTM do 2005 r. | WIMiO - Politechnika Gdańska

HISTORIA ZESPOŁU POJAZDÓW MECHANICZNYCH I TECHNIK MILITARNYCH (DAWNIEJ KATEDRY POJAZDÓW I MASZYN ROBOCZYCH) DO ROKU 2005

Wstęp

Katedra Pojazdów i Maszyn Roboczych powstała w roku 1990 i wchodziła w skład Wydziału Mechanicznego. Tworzyły ją dwa zespoły dydaktyczne – Zespół Pojazdów Mechanicznych pod kierownictwem prof. dr. hab. inż. Jerzego A. Ejsmonta oraz Zespół Maszyn Roboczych, kierowanego przez dr. inż. Ryszarda Kościelnego. Kierownikiem Katedry był prof. dr hab. inż. Jerzey A. Ejsmont. Początki Katedry sięgają roku 1945. Przez 60 lat swojej działalności dydaktycznej i naukowo-badawczej przechodziła szereg reorganizacji.

Historia Katedry (1945 – 2005)

Katedra powstała z połączenia dwóch katedr, istniejących od 1945 roku. Były nimi: Katedra Pojazdów Mechanicznych, Katedra Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych. Obie Katedry istniały samo­dzielnie 24 łata, do roku 1969, w którym utworzono na wydziałach Instytuty z Zakładami. Historia okresu samodzielnej działalności Katedr przedstawiona jest poniżej.

Katedra Pojazdów Mechanicznych podjęła działalność już w lipcu 1945 roku. Założycielem jej był mgr inż. Mieczysław Dębicki, późniejszy prof. zw. PG. Prof. Dębicki przybył na Wybrzeże w kwietniu 1945 roku jako członek Morskiej Grupy Operacyjnej z zadaniem uruchomienia w Gdańsku Oddziału Państwowego Przedsiębiorstwa Transporto­wego. Po wypełnieniu tego zadania przeszedł w czerwcu do grupy organizu­jącej Politechnikę.

W Politechnice powierzono mu orga­nizację Katedry, a także utworzenie Od­działu Transportowego Politechniki i kierowanie nim. Równolegle z Kate­drą, w jej pomieszczeniach, istniał przez kilka lat Instytut Samochodowy, w któ­rym zatrudnieni byli wszyscy kierowcy Politechniki i mechanicy samochodowi oraz prowadzony był warsztat wulkani­zacyjny i akumulatorownia. Pod firmą In­stytutu Katedra prowadziła też zlecane jej prace badawcze i usługowe.

Z pośród pomocniczych pracowników naukowych pierwszym, zatrudnionym od roku 1945, był Andrzej Grabowski, wówczas student II roku. Był do września 1946 Sekretarzem Instytutu Samochodowego, a od 1.10.1946 młodszym asystentem w Katedrze. Awansował na kolejne stanowiska, uzyskał w roku 1969 stopień doktora nauk technicznych, pracował w Katedrze aż do swojej przedwczesnej śmierci w 1978 roku. W roku akademickim 1947/48 podjął w Katedrze pracę jako asystent Witold Stępień, wtedy też student III roku. Awansując do stopnia adiunkta, pracował 12 lat, do końca roku akademickiego 1958/59. A. Grabowski i W. Stępień byli w tym początkowym okresie rozwoju Katedry jedynymi asystentami prof. Dębickiego. Oprócz nich prowadzili zajęcia dydaktyczne pracownicy spoza PG: inż. E. Wasilewski z elektrotechniki samochodowej i inż. A. Janowski z napraw samochodów. Od 1.10.1950 przyjęci zostali do pracy w Katedrze jako zastępcy asystentów Stefan Manitius i Wojciech Nowakowski, wtedy studenci. Mgr inż. S. Manitius, osiągnąwszy stanowisko adiun­kta pracował do 31.10.1960 roku, później do 28.02.1962 prowadził zlecone wykłady z ciągników. W. Nowakowski, po uzyskaniu stopnia doktora w roku 1964 i stanowiska docenta w 1969, pracował do przejścia na emeryturę w roku 1991.

W tym pierwszym, 24-letnim okresie istnienia Katedry, rozpoczął w niej pracę również mgr inż. Ryszard Krupowicz, od 1.10.1955 do 30.09.1958 jako aspirant, w latach 1958-61 był st. asystentem w Katedrze Silników Spalinowych, w roku 1961 powrócił do Katedry Pojazdów i pracował w niej do przejścia na emeryturę w roku 1995. W omawianym okresie pracowali ponadto w Katedrze: mgr inż. Gustaw Popadiuk jako asystent od 1953 do 1961 roku, mgr inż. Jerzy Bohuszewicz jako wykładający w latach 1955-1961 oraz krótko: mgr inż. Igor Bołchowitinow, mgr inż. Jerzy Bielecki – późniejszy Dyrektor Naczelny FSO w Warszawie i mgr inż. Jan Gruchalski. Długoletnim pracownikiem zatrudnionym w laboratorium Katedry, był Gerard Mężeński, który w roku 1945 był, jak wynika z dokumentów, „osobistym szoferem J.M. Rektora”, należał już wtedy do personelu Katedry i pracował w niej aż do przejścia na emeryturę w roku 1976. W laboratorium pracowali też: Bronisław Odalski, Tadeusz Załęcki i Janusz Dąbrowski, a na stanowisku głównego projektanta w roku akademickim 1960/61 mgr inż. Jan Bociański. Długoletnią sekretarką obu Katedr była pani Renata Żentkowska.

Katedra Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych utworzona została w 1945 roku. Jej kierownictwo objął prof. zw. Stanisław Łukasiewicz, długoletni profesor Politechniki Lwowskiej i Warszawskiej. W październiku 1945 r. rozpoczęli pracę jako starsi asystenci mgr inż. Alfred Rachalski i mgr inż. Tadeusz Bury. Właściwa działalność Katedry, poprzedzona zebraniem pomocy naukowych, rozpoczęta została w czerwcu 1946 roku, gdy prof. Łukasiewicz, po złożeniu funkcji pierwszego rektora, mógł poświęcić się w pełni pracy profesorskiej. W 1947 roku rozpoczęli pracę jako asystenci mgr inż. Jan Chomicki i mgr inż. Witold Maciejewski.

W latach 1949-1951 adiunkci A. Rachalski i T. Bury oddelegowani zostali do Holandii i Węgier do odbioru dźwigów z importu. Po powrocie do kraju mgr inż. T. Bury nie podjął dalszej pracy w Katedrze. Katedrę opuścił także asystent W. Maciejewski, a asystent J. Chomicki przerwał na kilka lat pracę. W roku akademickim 1951/52 pracę w Katedrze, w charakterze zastępcy asystenta, rozpoczęli studenci Wydziału Mechanicznego Joachim Ebert i Jan Jur. W roku 1955 adiunkt mgr inż. A. Rachalski powołany został na stanowisko docenta. Z uwagi na zwiększające się obciążenia dydaktyczne, do grona pracowników Katedry zostali przyjęci: adiunkt mgr inż. Jan Chomicki (wznowienie pracy w roku 1955), oraz mgr. inżynierowie: Zygmunt Wierzchowski (1955), Jan Curzytek (1957), Marian Klorek (1957).

W roku akademickim 1956/57 pracę w Katedrze przerwał doc. A. Rachalski z powodu otrzymania nominacji na Kierownika Katedry Teorii Mechanizmów.

W roku 1959 przeszedł na emeryturę prof. Łukasiewicz. Kierownikiem Katedry Maszyn Przenośnikowych został doc. mgr inż. A. Rachalski. W 1963 roku, z uwagi na ponowne zwiększenie się obciążenia dydaktycznego Katedry oraz po odejściu z grona pracowników adiunkta J. Chomickiego, pracę w Katedrze podjęli: z-ca prof. dr inż. Wiktor Pietrzyk (tylko na rok akademicki 1960/61), asystent mgr inż. Henryk Godlejewski (tylko na rok 1962/63) oraz w roku akademickim 1964/65 asystentka mgr inż. Zofia Serwacka.

W roku 1965 połączono Katedrę Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych z Katedrą Maszyn Budowlanych z nazwą Katedra Maszyn Dźwigowych i Budowlanych. Kierownikiem Katedry był prof. A. Rachalski (tytuł profesora nadzwyczajnego przyznano mu w 1965 roku). Wykonywane przez Katedrę prace dla portów morskich nasunęły tematykę prac doktorskich mgr inż. Z. Wierzchowskiego (obrona w 1963 roku) oraz mgr. inż. J. Jura (obrona w 1967 roku). Promotorem obu prac był prof. A. Rachalski.

W roku akademickim 1966/67 w Katedrze powstały dwa zespoły naukowe: Zakład Maszyn Dźwigowych, Przenośnikowych i Budowlanych – kierownik prof. A. Rachalski oraz Zakład Urządzeń Przeładowczych Okrętowych i Portowych – opiekun adj. dr inż. Z. Wierzchowski. Ten podział istniał tylko jeden rok.

W lutym 1968 roku prof. A. Rachałski przerwał pracę w Katedrze z powodu skierowania go do pracy dydaktycznej w Narodowym Uniwersytecie Zairskim – Lovanium w Kinszasie, gdzie przebywał do końca września 1972 roku. Kierownictwo Katedry powierzono doc. dr. inż. Z. Wierzchowskiemu (powołany na stanowisko docenta w 1968 roku). Nastąpiły także zmiany personalne w Katedrze. Z zespołu pracowników odeszli mgr inż. Z. Serwacka i mgr inż. J. Ebert. Pracę w Katedrze rozpoczęli: mgr inż. Jan Szymański, mgr inż. Jerzy Sterpejkowicz-Wersocki, mgr inż. Zbigniew Rojek i mgr inż. Zygfryd Żabiński.

W roku 1969 zmieniona została struktura organizacyjna Wydziału Budowy Maszyn: w miejsce samodzielnych Katedr powstały Instytuty z Zakładami. Dotychczasowe Katedry: Pojazdów Mecha­nicznych oraz Maszyn Dźwigowych i Budowlanych, znalazły się w Instytucie Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn i utworzyły wspólny Zakład Maszyn Roboczych i Pojazdów Mechanicznych. Kierownikiem Zakładu został doc. dr inż. Zygmunt Wierzchowski. W Zakładzie działały dwa zespoły, odpowiadające poprzednim Katedrom. Zespoły mieściły się w różnych budynkach, znacznie od siebie oddalonych, tak że do rzeczywistej integracji nigdy nie doszło.

W Zespole Pojazdów pracowali nadal członkowie byłej Katedry Pojazdów: Andrzej Grabowski, Ryszard Krupowicz i Wojciech Nowakowski. W roku 1969 doszedł mgr inż. Kazimierz Piasecki, jako st. asystent do roku 1978. W tym okresie pracował też w Zespole przez kilka lat konstruktor mgr inż. Ludomir Jakusz. W roku 1974 podjął pracę mgr inż. Stanisław Taryma (obecnie dr hab. inż.) i z przerwą na pobyt za granicą (1986-89) pracuje na stanowisku profesora do dzisiaj. W 1972 roku doszedł jako specjalista mgr inż. elektronik Marcin Wilg, będący w chwili obecnej na emeryturze. W roku 1978 przybyły dwie osoby: starszy wykładowca mgr inż. Bolesław Paszkowski, który przejął wykłady prowadzone dotąd przez dr. inż. Andrzeja Grabowskiego, oraz stażysta mgr inż. Jerzy Antoni Ejsmont. Pracownikami technicznymi zatrudnionymi w laboratorium byli inż. Krzysztof Żabczyński oraz Józef Góra. Pracowników Zespołu Pojazdów Mechanicznych w roku 1975.

Pracownicy Zakładu Pojazdów Mechanicznych (1975 r.). Od lewej: inż. K. Żabczyński, mgr inż. K. Piasecki, mgr inż. S. Taryma, mgr inż. M. Wilga, G. Mężeński,  mgr inż. L. Jakusz, prof. zw. M. Dębicki, dr inż. A. Grabowski, doc. dr inż. W. Nowakowski,  mgr inż. R. Krupowicz

Zasłużeni pracownicy Katedry

Prof. zw. mgr inż. Mieczysław Dębicki urodził się 01.01.1905 roku w Warszawie, jako syn Zofii i Zdzisława Kle­mensa. Po ukoń­czeniu szóstej klasy gimnazjum w 1922 roku, wstąpił do Szkoły Morskiej w Tczewie, w której uzyskał maturę w 1924 roku, po czym przez rok odbywał praktykę okrętową na statkach pełno­morskich jako asystent maszynowy. Studia na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej rozpoczął w roku 1925. W 1929 roku przeniósł się na identyczny wydział Politechniki Lwowskiej, który ukończył w 1932 roku.

W tym też roku podjął pracę w Związku Właścicieli Przedsiębiorstw Samochodowych w Warszawie, skąd przeszedł do firmy Auto-Service, na stano­wisko kierownika warszta­tów samochodowych, a następnie do biura technicznego Fabryki Silników Lotniczych Polskich Zakładów SKODA na Okęciu. W 1934 roku został konstruktorem w Biurze Studiów Państwowego Zakładu Inżynierii, gdzie pracował w dziale podwoziowym, którym kie­rował od 1937 roku. Pod kierownictwem prof. Dębickiego i przy jego współ­udziale opracowano wiele projektów podwozi samo­chodowych: samochodu osobowego typu 403 (1936), samochodu ciężarowego o ładowności 4 ton typu 703 (1937) i typu 713 (1938), auto­busu typu 723 z odmianą na gaz ssany typu 723G (1939), popularnego samochodu osobo­wego A W (1938), wózka akumulatoro­wego (1939). Od 1936 roku wykła­dał równocześnie budowę samochodów w Państwowej Lotniczo-Samochodowej Szkole Technicznej w Warszawie.

Podczas okupacji niemieckiej działał czynnie w AK pod pseudonimem "Zygmunt". Był żołnie­rzem Oddziału Dyspozycyjnego MOTOR, przemia­nowanego później na Brygadę Dywersyjną "Broda-53", w skład której wchodził batalion "Zośka". Zadaniem zespołu dywersyjnego AK, kie­rowanego przez Dębickiego, było przygotowanie kra­dzionych samochodów niemieckich do akcji dywersyj­nych przez zmianę ich wyglądu zewnętrznego i wyposa­żenie w nowe tablice rejestracyjne oraz dokumenty. Dla ludzi wskazanych przez dowództwo pro­wadzono naukę jazdy oraz transportowano broń i materiały wybuchowe na akcje bojowe.

W 1945 roku prof. Dębicki zorganizował Państwowe Przedsiębiorstwo Transportowe w Bydgoszczy i Gdańsku oraz w kwietniu tegoż roku przystąpił do orga­nizacji Politechniki Gdańskiej, w której objął kierownictwo Katedry Pojazdów Mechanicznych jako zastępca profesora. W 1949 roku otrzymał nominację na prof. nadzwyczajnego, a w 1962 roku – na prof. zwyczajnego. W latach 1951-54 był dziekanem Wydziału Mechanicznego, a w latach 1956-59 prorekto­rem ds. nauki.

W latach 1946-50 brał udział w opracowaniu podwozia samochodu ciężarowego o ładowności 3,5 tony – STAR 20. Za pracę tę w 1949 roku prof. Dębicki wraz z zespołem otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia. Pod jego kierunkiem prowadzono szereg prac konstruktorskich i badawczych, m.in.: badania silnika ciągnikowego URSUS 45 przy za­stosowaniu surówki spirytusowej jako paliwa (1950), badania prototypu silnika kutrowego RENAG (1951), badania wpływu stosowanego ole­ju samochodowego na zużycie silnika ciągnika ZETOR (1952), projekt koncepcyjny transportera opancerzonego (nagroda Ministra Obrony Narodo­wej w 1952 r.), opracowanie metodyki badawczej oraz stanowiska badawczego dla układów wtryskowych do silników wysokoprężnych (1954), opracowanie i wdrożenie metodyki badawczej ogumienia samochodowego (1960).

Wychowankami prof. Dębickiego byli wybitni organizatorzy przemysłowi oraz naukowcy, m.in. Jerzy Bielecki – wielo­letni dyrektor Fabryki Samochodów Osobowych na Że­raniu, Zbigniew Kordek – wieloletni dyrektor Gdańskiej Stoczni Remontowej, prof. Marian Cichy – rek­tor Politechniki Gdańskiej (1978-81) oraz profesorowie Politechniki Gdańskiej: ­Zbigniew Zaczek i Andrzej Zimniak. Prof. Dębicki był do­radcą technicznym w Centralnym Biurze Konstrukcji Przemysłu Motoryzacyjnego oraz w Okręgowym Zarządzie Technicznej Obsługi Rolnictwa w Gdańsku. Działał w Komisji Motoryzacyjnej Polskiego Komitetu Norma­lizacyjnego jako przewodniczący Podkomisji Ogumienia. W 1951 roku powołany został na członka Komitetu Budowy Maszyn PAN. Był członkiem Rady Naukowo-Technicznej przy ministrze Przemysłu Ciężkiego oraz redaktorem wydawnictw naukowych: Instytutu Maszyn Przepływowych PAN, Instytutu Transportu Samochodowego, Instytutu Przemysłu Gumowego i Ra­dy Motoryzacyjnej przy Prezesie Rady Ministrów.

Opublikował wiele artykułów na łamach "Techniki Samochodowej", "Mechanika" i "Technicznego Poradnika Samochodowego" (1955). Podsumo­wał swoje badania w książce pt. „Teoria samochodu teoria napędu” (1969).

Prof. Dębicki aktywnie działał w SIMP, do którego nale­żał od 1936 roku. Był jednym z założycieli Oddziału Gdańskiego SIMP w 1946 roku, wiceprzewodniczącym pierwszego zarządu tego oddziału i przewodniczącym drugiej kadencji w latach 1948-49. W latach 1936-51 był członkiem zagranicznym Society of Automotive Engineers w USA. Na Politechnice Gdańskiej zorganizował Związek Nauczycielstwa Polskiego i w latach 1945-47 był jego pierwszym przewodniczącym. Przez sze­reg lat działał w Gdańskim Towarzystwie Naukowym, pełnił funkcje członka Zarządu i przewodniczącego Wydziału IV Nauk Technicznych.

Za działalność techniczną, naukową i społeczną został od­znaczony: Krzyżami Kawalerskim i Oficerskim OOP (1956 i 1973), Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1947), godnością członka honorowego SIMP (1967) oraz odznakami: Za Zasługi dla Gdańska i Zasłużony Ziemi Gdańskiej.

Zmarł 21.04.1977 i został pochowany na cmentarzu komunalnym Srebrzysko w Gdańsku.

Doc. dr inż. Wojciech Nowakowski urodził się 01.04.1923 roku w Poznaniu jako syn Zofii i Mariana. Gimnazjum im. A. Mickiewicza ukończył w 1939 roku. W okresie II Wojny Światowej mieszkał w Krakowie, gdzie w warunkach okupacji na tajnych kompletach ukończył liceum.

Studia wyższe ukończył w roku 1952 na Wydziale Mechanicznym Politechniki Gdańskiej. W trakcie studiów w 1950 roku został zaproszony przez prof. Mieczysława Dębickiego do pracy w Katedrze Pojazdów Mechanicznych Politechniki Gdańskiej na stanowisku zastępcy asystenta. Pracę doktorską pt.: „Wpływ elastyczności podłużnej zawieszenia na parametry ruchu pionowego masy uresorowanej samochodu”, obronił na ówczesnym Wydziale Maszynowym Politechniki Gdańskiej w 1964 roku, uzyskując stopień naukowy doktora nauk technicznych. Promotorem pracy był prof. Mieczysław Dębicki. W 1969 roku uzyskał stanowisko docenta. Pracował w Katedrze do przejścia na emeryturę w roku 1991, a następnie prowadził zlecone wykłady z budowy pojazdów. Był znakomitym dydaktykiem, przystępnym dla studentów, przyjacielem dla współpracowników. Wypromował czterech doktorów, wszystkie prace zostały wyróżnione. Był także promotorem 205 dyplomowych prac inżynierskich i magisterskich.

Autor licznych prac naukowo-badawczych dla: Biura Konstrukcyjnego Przemysłu Motoryzacyjnego w Warszawie, Ministerstwa Obrony Narodowej, Marynarki Wojennej, Zakładu Przemysłu Gumowego „Stomil” w Poznaniu, Olsztyńskich Zakładów Opon Samochodowych i innych. Można tu wyróżnić następujące prace: Metodyka badań parametrów powietrza chłodzącego silnik – wraz z projektem stanowiska badawczego (1954), Podstawy teoretyczne i obliczanie resorowania pneumatycznego (1960), Istota i badanie promieniowych właściwości sprężystych opony samochodowej (1961), Badanie sprężystości obwodowej opony (1961), Metodyka fotografowania płaszczyzny styku opony z jezdnią w czasie ruchu. (1974), Badania przyczepności wzdłużnej opon samochodów osobowych (1978), Badania przyczepności wzdłużnej opon samochodów ciężarowych (1982). W 1970 roku odbył staż naukowy w Technische Hogeschool Delft Lab. voor Voertuigtechnik (Holandia), gdzie badał właściwości drenażowe opon na mokrych nawierzchniach.

Był także autorem wielu prac konstrukcyjnych, między innymi takich jak: „Tłoczniki i wykrojniki do części samochodu Star i motoroweru Komar” (1956), „Podwozie specjalne do jednostki pływającej” (1965), „Naczepa dłużycowa” (1966), przyczepa do transportu, konserwacji i transportu kabli o masie 15 ton, wyposażona we własny silnik i mechanizmy do rozwijania i zwijania kabli (1967), „Nowy sposób uruchamiania hamulca pomocniczego samochodu Star 660M1” (1969), „Urządzenie do badania przyczepności opon samochodów ciężarowych, o rozmiarach: 8.25¸12.00-20 do nawierzchni drogi, suchej lub mokrej” (1990).

Był również współautorem zespołowych konstrukcji, takich jak: „Redukcyjne przekładnie zębate” (1953), „Projekt odbudowy suwnicy w stoczni rzecznej w Głogowie” (1955), samochody specjalne (1951-1952 i 1957-1959), „Ruchoma stacja obsługi na bazie furgonu Nysa” (1961), „Podwozie wozu mieszkalnego” (1976), „Lekki wielozadaniowy transporter „Lewiatan” (2001).      

Pełnił liczne funkcje organizacyjne i kierownicze: jako prodziekan Wydz. Budowy Maszyn (1973-1974), dyrektor Instytutu Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn (1974-1981), Dziekan Wydz. Budowy Maszyn (1981-1987), kierownik Katedry Pojazdów i Maszyn Roboczych (1974-1991), pełnomocnik Rektora do spraw Współpracy z Zagranicą (1960-1966), pełnomocnik Rektora do spraw współpracy z Hochschule w Bremen (1981-1999).

Był wieloletnim członkiem rad naukowych: Instytutu Transportu Samochodowego w Warszawie, Ośrodka Badawczo Rozwojowego Przemysłu Oponiarskiego w Poznaniu, Rady programowej czaso­pisma „Technika Motoryzacyjna”. Był członkiem założycielem Polskiego Towarzystwa Naukowego Motoryzacji.

Został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1974), Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski (1983) i Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1983). Od 1992 był Honorowym członkiem Senatu Hochschule w Bremen. Zmarł 27 lipca 2001 roku i został pochowany na cmentarzu komunalnym Srebrzysko.

Prof. Alfred Rachalski urodził się 12.12.1913 roku w Przemyślu w rodzinie nauczycielskiej. Studia inżynierskie odbył na Politechnice Warszawskiej. W czasie wojny przebywał w Warszawie, i brał udział w Powstaniu Warszawskim jako sanitariusz. W październiku 1945 r. rozpoczął pracę jako asystent w Katedrze Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych Politechniki Gdańskiej. W latach 1949-1951 został wysłany do Holandii i Węgier w celu odbioru dźwigów z importu. W 1955 roku jako adiunkt mgr inż. powołany został na stanowisko docenta. W roku akademickim 1956/57 otrzymał nominację na Kierownika Katedry Teorii Mechanizmów. Po odejściu na emeryturę prof. Łukasiewicza w 1959 r. został Kierownikiem Katedry Maszyn Przenośnikowych. Po otrzymaniu tytułu profesora nad­zwyczajnego w 1965 r. został kierownikiem nowo utworzonej Katedry Maszyn Dźwigowych i Budowlanych, która powstała z połączenia Katedry Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych z Katedrą Maszyn Budowlanych. Był promotorem prac doktorskich mgr. inż. Zygmunta Wierzchowskiego (obrona w 1963 roku) oraz mgr. inż. Jana Jura (obrona w 1967 roku). W lutym 1968 roku przerwał pracę w Katedrze z powodu skierowania go do pracy dydaktycznej w Narodowym Uniwersytecie Zairskim - Lovanium w Kinszasie, gdzie przebywał do końca września 1972 roku. W tym też roku po powrocie do kraju odszedł na emeryturę. Od 1966 roku był członkiem Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. Był znanym i cenionym naukowcem i dydaktykiem.

W latach 80. prof. A. Rachalski utworzył największą na Wybrzeżu konspiracyjną bibliotekę zawierającą książki, czasopisma, ulotki, plakaty itp. - ukazujące się poza zasięgiem cenzury. Zbiory te udostępniał zainteresowanym. Po 1989 roku większość bogatego księgozbioru przekazał do bibliotek i zbiorów prywatnych, m.in. do Biblioteki PAN w Gdańsku. Dzięki staraniom Profesora w 1991 r. wyszło pierwsze polskie wydanie ”Opowiadań kołymskich” Warłama Szałamowa, w przekładzie Juliusza Baczyńskiego, a w rok później ukazał się pamiętnik polskiej Żydówki zatytułowany „Hana”. W ostatnich latach życia, Profesor napisał szereg szkiców literackich, wspomnieniowych, publicys­tycznych, które przekazywał pocztą internetową szerokiemu gronu swych przyjaciół. Można mieć nadzieję, że kiedyś ukażą się one drukiem. Szkice te oraz liczna korespondencja świadczą o niezwykle bogatej i wszechstronnej wiedzy Profesora. Zmarł 12.02.2003 roku i został pochowany na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie.

Doc. dr inż. Jan Jur urodził się 05.02.1922 roku w Chojnicach. W roku akademickim 1951/52 rozpoczął pracę jako student Wydziału Mechanicznego w charakterze zastępcy asystenta w Katedrze Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych. Wykonywane wówczas przez Katedrę prace dla portów morskich nasunęły tematykę jego pracy doktorskiej, którą obronił w 1967 roku. Promotorem był prof. Alfred Rachalski. Na stanowisko docenta powołany został w 1972 roku. Jan Jur jest współautorem skryptu pt.: „Statyka ustrojów maszyn roboczych ciężkich”. Przez wiele lat współpracował z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Dźwignic i Urządzeń Transpor­towych w Bytomiu - Oddział w Gdańsku przy projektowaniu żurawi na rynek krajowy i na eksport, z Fabryką Urządzeń Okrętowych „Techmet” przy projektowaniu chwytni kontenerowych oraz z Polskim Rejestrem Statków przy opracowywaniu przepisów dotyczących żurawi pływających o dużym udźwigu. W 1991 roku odszedł na emeryturę jako zasłużony naukowiec i dydaktyk, cieszący się również uznaniem naukowców spoza uczelni. Zespół, w którym pracował, wyraźnie odczuł odejście swojego znakomitego Kolegi. Zmarł w sierpniu 2001 roku.

Doc. dr inż. Zygmunt Wierzchowski urodził się 07.06.1926 roku w Kowlu. Pracę w Katedrze Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych rozpoczął w 1953 roku w charakterze asystenta jeszcze jako student Wydziału Mechanicznego. Prace doktorską, której promotorem był prof. Alfred Rachalski, obronił w 1963 roku. Na stanowisko docenta został powołany w 1968 roku. W tym samym roku otrzymał nominację na kierownika Katedry Maszyn Dźwigowych i Budowlanych. W roku 1969 został Kierownikiem Zakładu Maszyn Roboczych i Pojazdów Mechanicznych, którą to funkcję pełnił do 1974 roku. Po podziale w 1974 roku Zakładu na dwa oddzielne zakłady, został kierownikiem Zakładu Maszyn Roboczych Ciężkich. W latach 1977-1981 był Dziekanem Wydziału Budowy Maszyn. W 1991 roku odszedł na emeryturę, mając opinię zasłużonego dydaktyka i cenionego naukowca. Zmarł w lipcu 1997 roku.

Działalność dydaktyczna

Działalność dydaktyczna Katedry Pojazdów Mechanicznych była związana ze specjalnością samochodową, prowadzoną początkowo na „Oddziale Samochodowym”, a później jako „Samochody i Ciągniki”. Wykładane były następujące przedmioty: teoria ruchu samochodów, budowa samochodów, budowa ciągników rolniczych, badania samochodów, eksploatacja samochodów, elektrotechnika samochodowa, a okresowo, w ramach zmieniających się programów także: gazogeneratory, paliwa i smary, teoria stateczności samochodów, seminarium aktualności ­technicznych, technologia napraw i obsługi technicznej.

Baza materialna Katedry Pojazdów Mechanicznych była początkowo skromna. Obejmowała dwa pokoje i małe pomieszczenie laboratoryjne z warsztatem w budynku zwanym szumnie „Instytut Samochodowy”, leżącym w przedłużeniu osi gmachu Wydziału Elektrycznego. Dodatkowy pokój Katedra miała w Gmachu Głównym. Po 10 latach, w roku 1955, Katedra przeniosła się do nowego budynku (obecnie budynek nr 40), zyskując kilka pomieszczeń gabinetowych, salkę na laboratorium elektrotechniki samochodowej oraz obszerną halę laboratoryjną. W tym budynku mieści się do dzisiaj.

W pierwszym okresie, w którym nauczanie było prowadzone według czteroletniego programu studiów jednolitych, Katedra Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych prowadziła tylko wykład ogólny z dźwignic i przenośników dla wszystkich studentów Wydziału Mechanicznego oraz prace przejściowe i dyplomowe. Dobór aktualnych tematów oraz seminaryjna metoda prowadzenia projektów zmuszała studentów do samodzielnych poszukiwań konstruktorskich. Z chwilą wprowadzenia w roku akademickim 1948/49 dwustopniowego systemu studiów, znacznie wzrosło obciążenie dydaktyczne Katedry, a wobec zmienionych programów i celów uległy zmianie również treść i metody nauczania. Oprócz zajęć na studiach dziennych pracownicy Katedry prowadzili zajęcia dydaktyczne w Wieczorowej Szkole Inżynierskiej NOT, która w 1955 roku została włączona do Politechniki Gdańskiej.

Po reorganizacji, w wyniku której powstał Wydział Budowy Maszyn oraz Wydział Mechaniczno-Technologiczny, Katedra prowadziła zajęcia na obu Wydziałach. Na Wydziale Budowy Maszyn dla specjalności Dźwignice i Przenośniki prowadziła wykłady z dźwignic i przenośników, ustrojów stalowych, z obsługi i eksploatacji dźwignic oraz z maszyn budowlanych. Dla tej specjalności prowadziła także prace przejściowe i dyplomowe. Ogólne wykłady z dźwignic i przenośników Katedra prowadziła dla innych specjalności Wydziału oraz dla studentów Wydziału Mechanicznego-Technologicznego. W okresie tym powstało laboratorium maszyn dźwigowych i wprowadzono pierwsze zajęcia laboratoryjne dla studentów. Dużo wysiłku włożyli pracownicy Katedry w wyposażenie laboratorium w odpowiednią aparaturę i sprzęt.

Po utworzeniu struktury instytutowej, w Instytucie Mechaniki i Podstaw Konstrukcji Maszyn utworzono na bazie poprzednich Katedr odpowiednio: Zakład Pojazdów Mechanicznych i Zakład Maszyn Roboczych Ciężkich. Wyżej wymieniony Zakład Pojazdów Mechanicznych kontynuował zajęcia dydaktyczne związane ze specjalnością „Samochody i Ciągniki” na wszystkich istniejących na Wydziale rodzajach studiów. W Zakładzie Maszyn Roboczych Ciężkich realizowane były dwie specjalizacje: maszyny budowlane i drogowe oraz dźwignice i przenośniki.

Po przywróceniu systemu katedralnego, oba Zespoły w Katedrze Pojazdów i Maszyn Roboczych kontynuowały swoją działalność dydaktyczną. Zespół Maszyn Roboczych Ciężkich oparł zajęcia dydaktyczne na nowych metodach obliczeniowych mechanizmów i ustrojów stalowych obciążonych dynamicznie oraz rozszerzył tematykę prac przejściowych i dyplomowych. Dzięki energii i pracy dr. inż. Ryszarda Kościelnego powiększono zakres ćwiczeń laboratoryjnych, a z pomocą studentów Studium dla Pracujących powiększono liczbę stanowisk badawczych. Doc. dr inż. Jan Jur i dr inż. Ryszard Kościelny opracowali skrypt pt. „Statyka ustrojów maszyn roboczych ciężkich”. W związku z pozyskaniem nowego pomieszczenia laboratoryjnego, Zespół Maszyn Roboczych Ciężkich opracował i wdrożył nową koncepcję laboratorium dydaktyczno-badawczego.

Zespół Pojazdów Mechanicznych unowocześnił i przystosował do aktualnych potrzeb swoje laboratorium. Postawione na wysokim poziomie laboratorium naukowo-badawcze pozwoliło podnieść również poziom ćwiczeń laboratoryjnych ze studentami, włączając ćwiczenia z hałaśliwości oraz oporu toczenia opon. Oprócz hali laboratoryjnej Katedra posiada laboratorium, o charakterze dydaktycznym, do ćwiczeń z elektrotechniki, osprzętu i automatyki samochodów. W roku 2003 wydzielono w odrębnym pomieszczeniu laboratorium dydaktyczne do ćwiczeń z napraw i obsługi technicznej pojazdów mechanicznych. Oba te laboratoria zostały unowocześnione i odpowiednio wyposażone. W roku 1997 pozyskano od Działu Transportu stację kontroli pojazdów w budynku „Kuźni,” w której utworzono laboratorium diagnos­tyki samochodów. Przeniesiono tam i zamontowano hamownię podwoziową, która została zmodernizowana. W latach 1998-2000 zorga­nizowano laboratorium ergonomii oraz laboratorium akustyki. Oba te laboratoria zostały także odpowied­nio wyposażone.

Zespół Pojazdów Mechanicznych prowadził wykłady, ćwiczenia i laboratoria na studiach dziennych i zaocznych z następujących przedmiotów: pojazdy mechaniczne I i II, diagnostyka pojazdów mechanicznych, ciągniki rolnicze i pojazdy specjalne, koła i ogumienie, kierowalność i stateczność samo­chodów, badania pojazdów samochodowych, teoria ruchu pojazdów, osprzęt i automatyka samochodów, eksploatacja pojazdów, balistyka i dynamika broni strzeleckiej, obsługa techniczna samochodów, elektrotechnika i elektronika samochodów, samochód a ekologia, akustyka i ochrona przed hałasem, podstawy ergonomii technicznej. Dr inż. L. Hempel, prowadzący wykłady z ergonomii, w pracy zbiorowej pt.: „Nauka o pracy – bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, multimedialny pakiet edukacyjny dla uczelni wyższych,” tom VII, wydanej przez CIOP w Warszawie w 2000 roku, opracował autorski moduł „Projektowanie układów antropotechnicznych”.

Zespół Maszyn Roboczych prowadził zajęcia dydaktyczne (wykłady, ćwiczenia, laboratoria) z przedmiotów: wprowadzenie do techniki, podstawy ergonomii technicznej, maszyny dźwigowe i przenoś­niki, maszyny drogowe, napędy i sterowanie maszyn roboczych. Organizuje także zajęcia na terenie trójmiejskich przedsiębiorstw, eksploatujących dźwig­nice i przenośniki. Znacząca liczba prac dyplomo­wych została wykonana celująco i znalazła zastoso­wanie w przemyśle.

Oba zespoły prowadziły prace przejściowe, prace dyplomowe oraz seminaria dyplomowe. W roku akademickim 2003/2004 studenci studiów dziennych w ramach realizacji pracy dyplomowej w trzech zespołach zaprojektowali i samodzielnie zbudowali trzy pojazdy spec­jalne (Rys. 4). Zawody tych pojazdów uświetniły obchody Dni Wydziału Mechanicznego w dniu 13.05.2004 roku.

Działalność naukowa, współpraca z przemysłem i innymi instytucjami

Katedra Pojazdów Mechanicznych podjęła działalność pod kierownictwem prof. zw. mgr inż. Mieczysława Dębickiego. Prof. Dębicki był wybitnym konstruktorem samochodowym. Od 1933 roku pracował w Państwowych Zakładach Inżynierii w Warszawie jako kierownik grupy konstrukcyjnej. Pod jego kierunkiem wykonano projekty i prototypy podwozi: samochodu osobowego PZInż. 403, samochodów ciężarowych 703 i 713 oraz autobusu 723 G. Był też twórcą podwozia popularnego samochodu „AW”. Seryjną produkcję wszystkich tych samochodów uniemożliwił wybuch wojny.

W roku 1946 Centralny Zarząd Moto­ryzacji oraz Zjednoczenie Przemysłu Motoryzacyjnego powierzyły prof. Dę­bickiemu zadanie opracowania konstru­kcji samochodu ciężarowego. Projekt ten został zrealizowany, samochód wszedł do produkcji jako Star 20, a Profesor wraz z zespołem otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia.

W pierwszym okresie istnienia Katedry wyposażenie w aparaturę pomiarową było skromne, pozwalało jednak na prowadzenie prac badawczych, głównie zlecanych przez instytucje zewnętrzne. Tematyka tych prac zależała od potrzeb zleceniodawców i tak się złożyło, że dotyczyła w pierwszych latach zagadnień silnikowych:
 - dla Instytutu Motoryzacji: badania silnika S-60 oraz dwie prace związane z zastosowaniem surówki spirytusowej jako paliwa do silnika Ursus 45,
 - dla Instytutu Motoryzacji i Elektryfikacji Rolnictwa: wpływ gatunku oleju na zużycie łożysk w silniku ciągnika Zetor 25,
 - dla Ministerstwa Żeglugi: badania prototypu silnika kutrowego „Renag”,
 - dla Biura Konstrukcyjnego Przemysłu Motoryzacyjnego: projekty stanowisk do badania urządzeń wtryskowych i do badania parametrów powietrza chłodzącego silnik.

Dużym osiągnięciem zespołu Katedry było zajęcie I miejsca w dwóch konkursach Ministerstwa Obrony Narodowej na projekty pojazdów specjalnych, w roku 1953 i 1958/1959. Prace te stanowiły odejście od zagadnień silnikowych. Natomiast wykonanie w roku 1960 zbiorowego opracowania dotyczącego metodyki badań ogumienia samochodowego dla Centralnego Laboratorium Oponiarskie­go „Stomil” w Poznaniu, rozpoczęło trwający wiele lat okres współpracy z przemysłem oponiarskim. Najpierw prowadzone były badania związane z przyczepnością opon na nawierzchniach suchych i mokrych. Do realizacji tych badań zbudowane zostały przyczepy pomiarowe dostosowane do badania przyczepności opon samochodów osobowych i ciężarowych. Zbudowano także urządzenie do fotogra­fowania śladu styku toczącej się opony z jezdnią, umożliwiające analizę odprowadzania wody przez rowki tej opony.

Katedra Maszyn Dźwigowych i Przenośnikowych, kierowana przez prof. zw. Stanisława Łukasie­wicza, rozpoczęła działalność także w 1945 roku. W roku 1947 prof. Łukasiewicz opracował przy pomocy asystenta J. Chomickiego analizę porównawczą urządzeń przeładunkowych do węgla dla portu w Gdańsku. W latach 1947-1950 praca ta objęła szereg ekspertyz i projektów dla portów, stoczni i przemysłu.

W latach 1949-1951 adiunkci A. Rachalski i T. Bury oddelegowani zostali do Holandii i Węgier do odbioru dźwigów. Od roku 1952 pracownicy Katedry, a także dyplomanci, wygłaszali na sesjach naukowych Politechniki Gdańskiej referaty i komunikaty naukowe. Do roku 1960 Katedra wykonała szereg prac na zlecenie portów morskich i stoczni w Gdańsku, Gdyni i Szczecinie. Prace te dotyczyły oceny stanu technicznego dźwignic, przenośników i wciągników pionowych, określenia przy­czyn awarii urządzeń przeładunkowych, ich remontu i modernizacji oraz obliczeniowe i ekspery­mentalne określanie rozkładu naprężeń w elementach maszyn. Wykonywane przez Katedrę prace dla portów morskich nasunęły tematykę prac doktorskich mgr inż. Z. Wierzchowskiego oraz mgr inż. J. Jura.

Katedra prowadziła aktywną współpracę z zakładami przemysłowymi Wybrzeża oraz z biurami projektowymi CBKM w Bytomiu Oddział w Gdańsku, CBKO w Gdańsku oraz z CTO w Gdańsku. Naukowe prace własne publikowane były w technicznych czasopismach krajowych i zagranicznych. Pracownicy Katedry brali także udział, wygłaszając referaty, na kongresach i zjazdach naukowych w Magdeburgu, Dreźnie i Antwerpii. W latach 80. Zespół Maszyn Roboczych Ciężkich współpracował:
 - z Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Dźwignic i Urządzeń Transpor­towych w Bytomiu – Oddział w Gdańsku przy projektowaniu żurawi dla kraju i na eksport,
 - z Fabryką Urządzeń Okrętowych „Techmet” przy projektowaniu chwytni kontenerowych,
 - z Polskim Rejestrem Statków przy opracowywaniu przepisów dotyczących żurawi pływających o dużym udźwigu.

Po przyjściu do Zespołu Maszyn Roboczych prof. Stanisława Wojciecha profil działalności naukowej został poszerzony o współczesne metody obliczeniowe, a w szczególności o zastosowanie metod komputerowych do modelowania dynamiki maszyn i sterowania napędami. Efektem tej działalności są publikacje w kraju i za granicą oraz rozbudowane stanowiska naukowo-dydaktyczne. Obecnie prace Zespołu koncentrują się na dwóch kierunkach aplikacyjnych:
 - logistyce twardej HL (Hard Logistics), czyli na zasadach stosowania urządzeń transportu bliskiego w systemach logistycznych,
 - zasadach oceny stanu technicznego urządzeń transportu bliskiego i prognozowaniu czasu dalszej ich eksploatacji.

Prace te zostały wdrożone w przedsiębiorstwach logistycznych oraz w portach Gdańska i Gdyni.

Zespół Pojazdów Mechanicznych unowocześnił w tym okresie i przystosował do aktualnych potrzeb swoje laboratoria. Przebudowana została hala laboratoryjna i wyodrębniono w niej izolowane akustycznie laboratorium badań opon z dwoma stanowiskami bębnowymi. Dzięki przystosowaniu stanowisk do pomiarów hałaśliwości i oporów toczenia opon, uzyskano jedno z nielicznych istnieją­cych w Europie laboratoriów z takimi możliwościami pomiarowymi. Zaprojektowano i wykonano przyczepę do badania hałasu opon w warunkach drogowych. Opracowana i wdrożona została też metoda nacinania dowolnej prototypowej rzeźby bieżnika opony samochodowej. Zarówno metoda jak i wyniki badań prowadzonych na unikatowych stanowiskach były na bieżąco wykorzystywane przez przemysł krajowy (wytwórnie opon: „Stomil” Olsztyn S.A. i Tire Company Dębica) oraz były pre­zentowane na arenie międzynarodowej, gdzie są obecnie podstawą do opracowania europejskiej normy dotyczącej metod badania hałasu opon. Stworzony został program komputerowy wspomagający proces konstruowania „cichych” opon. Jedną z dwóch maszyn bieżnych w laboratorium skonstruowa­no tak, aby możliwe było najechanie na bęben prawym przednim kołem samochodu. Umożliwiało to prowa­dzenie badań hałasu w kabinie pojazdu pochodzącego od toczącego się koła po nawierzchni bębna.

Prof. J. A. Ejsmont rozpoczął w 1982 roku współpracę ze Swedish Road and Traffic Research Institute (VTI) w Linkőping. Dzięki tej współpracy Katedra została włączona w międzynarodowe programy badawcze dotyczące hałasu opon, cichych nawierzchni drogowych i niekonwencjonalnych kół samochodowych. W roku 2002 prof. Jerzy A. Ejsmont i prof. Ulf Sandberg z VTI wydali pierwszą na świecie książkę poświęconą w całości zagadnieniom hałasu opon samochodowych "Tyre/Road Noise Reference Book". Książka ta została ciepło przyjęta przez czytelników i została już sprzedana do ośrodków badawczych, fabryk i instytucji rządowych w ponad 30 krajach świata.

Katedra bierze udział w wielu projektach badawczych. Najważniejsze z nich to:
 - HARMONOISE – 5-ty Program Ramowy Unii Europejskiej (5PRUE) – opracowanie zunifikowanej metodyki prognozowania hałasu komunikacyjnego,
 - SILVIA – (5PRUE) opracowanie rankingu nawierzchni drogowych pod względem ich wpływu na hałas pojazdu oraz opracowanie "cichych" nawierzchni drogowych,
 - IMAGINE – (6PRUE) opracowanie metodyki prognozowania hałasu komunikacyjnego (łącznie z lotniczym) na okres przejściowy,
 - VINNOVA – projekt szwedzko-polsko-fiński dotyczący niekonwencjonalnych kół samochodowych i nawierzchni drogowych.

Dr inż. Ryszard Woźniak w ramach swojej pracy doktorskiej zaprojektował i skonstruował przyczepę badawczą (Rys. 5) umożliwiającą badanie hałasu opon do samochodów osobowych i dostawczych obciążonych momentem napędowym lub hamującym (warunkach występowania poślizgu wzdłużnego na kole badanym). Jest to w chwili obecnej jedna z dwóch przyczep tego typu na świecie. Przyczepą tą można także mierzyć przyczepność opon.

Dr inż. Stanisław Taryma w ramach grantu KBN zaprojektował i wykonał unikatową przyczepę do badania oporu toczenia opon samochodowych (Rys. 6). Przyczepa ta po okresie prób i zmian konstrukcyjnych doprowadzona została do stanu umożliwiającego prowadzenie badań drogowych, które rozpoczęto w roku 2004.

Przyczepa do badania hałasu i przyczepności opon samochodowych w warunkach drogowych

Przyczepa do badania oporu toczenia opon samochodowych w warunkach drogowych

(Powyższy tekst jest nieznacznie zmienioną wersją artykułu pod tytułem: „Z historii Katedry Pojazdów i Maszyn Roboczych”, który został opublikowany w Pracy zbiorowej nakładem Wydawnictwa Politechniki Gdańskiej w roku 2005.)

[1] Taryma Stanisław, Wilga Marcin, Ejsmont Jerzy. A: Historia Zespołu Pojazdów Mechanicznych i Technik Militarnych (dawniej Katedry Pojazdów i Maszyn Roboczych) do roku 2005